لە ساڵی ٢٠٢٣ کۆمپانیای ARQ کۆنفرانسی نێودەوڵەتی ڕێکخست کە یادی ٥٠ ساڵ هاوبەشکردنی زانیاری لەسەر زەبر و زەنگی دەروونی کردەوە. پزیشکی دەروونی بەیان قادر ڕەسوڵ لەنێو چوار پانێڵستدا بوو کە لەلایەن کۆمپانیای ARQ International بانگهێشتکرابوون بۆ ئەوەی دیدگای خۆی سەبارەت بە زەبر و زەنگی دەروونی لە شوێنەکانی ململانێدا باس بکات.
ڕێبازێکی گشتگیر بۆ تەندروستی دەروونی
چاوپێکەوتن لەگەڵ دکتۆر بەیان قادر ڕەسوڵ
لە دڵی کوردستانی پڕ لە ململانێدا، دکتۆر بەیان قادر ڕەسوڵ ماندوو نەناسانە بانگەشە بۆ خۆشگوزەرانی دەروونی کۆمەڵگاکەی دەکات. ئەو ڕۆشنایی خستە سەر ئەو بەربەستە قووڵانەی کە پیشەییەکانی تەندروستی دەروونی لە شوێنەکانی ململانێدا ڕووبەڕوویان دەبێتەوە. بە پیشەی دەیان ساڵ، تێڕوانینەکانی گێڕانەوەی ئیرادە لە بەرامبەر ناخۆشیدا پێشکەش دەکەن.
سێ دەیە لەمەوبەر دکتۆر ڕەسوڵ زێدی خۆی بەجێهێشت، بەدوای سەلامەتیدا دەگەڕا. دوای تەواوکردنی ڕاهێنانی دەروونی لە هۆڵەندا، گەڕایەوە بۆ کوردستان-عێراق بۆ ئەوەی بەشداری بکات لە هەوڵەکانی ئاوەدانکردنەوەی. بەڵام هەر زوو تووشی واقیعە سەختەکانی شەڕ و ئاوارەبوون بووەوە، کە بە شێوەیەکی سەرەکی کاریگەری لەسەر گروپە لاوازەکانی وەک ژنان و کۆمەڵگەی ئێزیدی هەبوو.
ئاماژەی بەوەشکردووە، “زیاتر لە شەش هەزار ژن لەلایەن داعشەوە کراونەتە کۆیلایەتی. دەستدرێژی سێکسییان کراوەتە سەر و هەندێکیان دووگیان بوون و خێزانەکەیان کوژراون. لەگەڵ گەڕانەوەیان بۆ ماڵەوە بینیان گوندەکانیان وێران بووە و ناچاریان کردووە بچنە ناو کەمپەکانی پەنابەرانەوە. هەندێکیان ناتوانن پەیوەندی لەگەڵ ئازیزانیان بکەن، چونکە فێری قسەکردنی کوردی نەبوون. ئەوە ئەم تێکەڵە ڕووداوە زەبربەخشەیە کە کاریگەری قووڵی لەسەر کۆمەڵگاکەمان هەیە.”
پارادایمی جیاواز لەسەر زەبر و زەنگی دەروونی
لە کوردستان-عێراق نیشانە دەرونیەکان پزیشکی دەکرێن. دکتۆر ڕەسوڵ بانگەشە بۆ ڕێبازێکی گشتگیرتر و پێویستی بەپەلەی گۆڕانکاری سیستماتیکی دەکات: “فریاگوزاری سەرەتایی دەروونی کۆمەڵایەتی زۆر گرنگە. پێویستە پشتگیری دەروونی کۆمەڵایەتی لە قوتابخانەکان و سیستەمی تەندروستی و ئاسایشدا جێگیر بکەین. گرنگە بۆ خۆشگوزەرانیمان و بۆ ڕێگریکردن لە کێشەکانی تەندروستی دەروونی لە داهاتوودا”.
بەرنامەی هەستیاری ڕۆشنبیری
سەرەڕای ئەو چەواشەکاری و نەبوونی هۆشیاری و پشتیوانی حکومەت، دکتۆر ڕەسوڵ پشتگیری دەروونی کۆمەڵایەتی پێشکەش بەو ژنانە دەکات کە تووشی توندوتیژی سێکسی و جێندەری بوون. ئەو جەخت لەسەر پێویستی بەرنامەی هەستیاری کولتووری دەکاتەوە: “من لە پەیوەندیدام لەگەڵ ئەو ژنانەی کە لە ئەڵمانیا و سوید نیشتەجێ بوون. ئەوان بەربەستێکی کولتووری ئەزموون دەکەن؛ بۆ نموونە چۆنێتی ڕووبەڕووبوونەوەی خەم و پەژارە لە زمان و نەریتەکەماندا جیاوازییەکی بەرچاوی هەیە”.
“من پزیشکی ژنان و پزیشکی دەروونی و چالاکوانی ژنانم.”
لەناو بەربەستەكاندا د.بەیان هیوایەک بە بەردەوامی توانای خۆی دەبینێتەوە بۆ خزمەتکردنی کۆمەڵگاکەی سەرەڕای نزیکبوونەوەی لە خانەنشینی. ئەو جەخت لەسەر گرنگی یەکەمایەتیدان بە تەندروستی دەروونی دەکاتەوە و داکۆکی لە هاوسۆزی و چاودێری گشتگیر دەکات بۆ دووبارە بنیاتنانەوەی کۆمەڵگا شکاوەکان. لە کاتێکدا کوردستان بە دوای چاکبوونەوەدا دەگەڕێت، میراتەکەی بە گەشاوە دەدرەوشێتەوە، ڕێگاکە بەرەو شیفا و ئاشتەوایی ڕێنمایی دەکات.
دکتۆر بەیان قادر ڕەسوڵ، هاوبەشی دامەزراندنی ڕێکخراوی ئێمەیە بۆ گەشەپێدانی مرۆیی لە کوردستان-عێراق. بە هاوکاری ARQ، ئەوان بەرنامەی ڕێبازی فرە خێزانیان لە چوارچێوەیەکدا دانا بۆ بەهێزکردنی پەیوەندییە خێزانییەکان و تۆڕەکانی پشتیوانی. ستافی ئیمە ڕاهێنانی بەردەوام لە ARQ وەردەگرن، لەوانەش کۆبوونەوەکانی ئۆنلاین کە باس لە ئاستەنگەکانی ڕۆژانە دەکەن و جەخت لەسەر گرنگی چاودێریکردنی خۆیان دەکەنەوە.
In 2023, ARQ organised an international conference commemorating 50 years of knowledge sharing on psychotrauma. Psychiatrist Bayan Kader Rasul was among four panellists invited by ARQ International to share her perspective on psychotrauma in conflict settings.
A holistic approach to mental health
Interview with Dr Bayan Kader Rasul
In the heart of conflict-ridden Kurdistan, Dr Bayan Kader Rasul advocates tirelessly for her community’s mental well-being. She shed light on the profound challenges mental health professionals face in conflict settings. With a career spanning decades, her insights offer a narrative of determination in the face of adversity.
Three decades ago, Dr Rasul left her homeland, seeking safety. After completing psychiatric training in the Netherlands, she returned to Kurdistan-Iraq to contribute to its rebuilding efforts. However, she soon encountered the harsh realities of war and displacement, mainly affecting vulnerable groups like women and the Yazidi community.
“More than 6,000 women were taken into slavery by the ISIS. They were sexually abused, some of them got pregnant, and family were killed. Upon returning home, they found their villages destroyed, forcing them into refugee camps. Some can’t communicate with their loved ones because they haven’t learned to speak Kurdish. It’s this combination of traumatic events which profoundly impact our society.”
Different paradigms on psychotrauma
In Kurdistan-Iraq, psychological symptoms are medicalised. Dr Rasul advocates for a more holistic approach and the urgent need for systemic change: “Psychosocial first aid is essential. We need to embed psychosocial support in schools and health and security systems. It is important for our well-being and to prevent mental health issues in the future.”
Culture sensitive programmes
Despite the stigma, lack of awareness, and governmental support, Dr Rasul offers psychosocial support to women affected by sexual and gender-based violence. She emphasises the need for culturally sensitive programmes: “I’m in contact with women who resettled in Germany and Sweden. They experience a cultural barrier; for example, how we cope with grief varies significantly in our language and tradition.”
“I’m a gynaecologist, psychiatrist and woman activist.”
Amidst the challenges, Dr Rasul finds hope in her continued ability to serve her community despite nearing retirement. She emphasises the importance of prioritising mental health and advocates for empathy and holistic care to rebuild fractured societies. As Kurdistan seeks recovery, her legacy shines brightly, guiding the path towards healing and reconciliation.
Dr Bayan Kader Rasul co-founded the Emma Organization for Human Development in Kurdistan-Iraq. With ARQ’s collaboration, they contextualised the Multi-Family Approach program to strengthen family connections and support networks. The Emma staff receive ongoing training from ARQ, including online sessions that address daily challenges and emphasise the importance of self-care.
