لە دانیشتنێکی هونەریدا بۆ ڕزگاربووانی ئێزدی کچێک وێنەی هاوڕێکەی کێشاوە کە خۆی کوشتووە بۆ خۆلادان لە دەستدرێژیکردنە سەر لەکاتێکدا لەژێر دەستی داعشدا بەناوی دەوڵەتی ئیسلامی یان داعشەوە یەکێکی تر پەپوولەی کێشا لەبەر ئەوەی گەورەترین ئاواتی، ئەو ڕوونی کردەوە، کە بتوانێت بفڕێت.
ئەم کچانە لە نێوان زیاتر لە 6000 ئێزدین کە لە مانگی ئابی 2014 لە شەنگالەوە لە باکوری عێراق ڕفێندراون بە کۆیلە و گوازرانەوە بۆ زیندان و ماڵەکانی داعش لە سەرانسەری عێراق و سوریا ژنان و کچانی تەمەن هەشت ساڵ بە شێوەیەکی سیستماتیک دەستدرێژیان دەکرێتە سەریان و لێیاندراوە و سوتاون و ئەشکەنجەدراون لەلایەن چەکدارانی داعش و لایەنگرەکانەوە دڕندەکراوە، وەک کاڵایەک مامەڵەیان لەگەڵ کراوە بۆ ئەوەی بفرۆشرێت و مامەڵەیان لەگەڵ بکرێت، بەکاربێنن و مامەڵەیان لەگەڵدا بکرێت
لە 23/3/2019 هێزەکانی سەرکردایەتی کورد شکستهێنانی داعشیان ڕاگەیاند، بەڵام دڕندەییەکانی ئەو گروپە توندڕەوە بەردەوامن لە ترساندنی کەمینە ئێزدییەکانی ئاوارەی کوردستانی عێراق دوای پێنج ساڵ لە سەربڕینی گروپەکە، کە لەلایەن نەتەوە یەکگرتووەکانەوە بە “جینۆساید” وەسف کرا، هێشتا ڕزگاربووانی ئێزدی بە ئەشکەنجەیەکی سەختەوە دەناڵێنن
دکتۆر بەیان ڕەسوڵ، هاوسەرۆکی ڕێکخراوی ئیما، کە نا قازانجە لە دژی توندوتیژی ڕەگەزی لە کوردستانی عێراق دەڵێت: “لە ئەیلولی 2014دا گوێمان لە سێ ژنی ئێزدی بوو کە لە دیلەکانی داعش گەڕابوونەوە و خۆیان کوشتووە”
لەگەڵ ئەوەی ژنانی ئێزدی دەستیان کرد بە هەڵاتن لە دیلەکانیان و گەیشتنیان بە هەرێمی کوردستانی عێراق، رەسوڵ هەموو هەوڵەکانی خستە سەر نەهامەتییەکانیان لەگەڵ بەهار عەلی هاوسەرۆکی ئیما دەستیکرد بە داکۆکیکردن لە لایەنە حکومی و ئاینییەکان بۆ ئەوەی ژنانی ئێزدی بپارێزن و هاوکاری دەروونی کۆمەڵایەتی و چارەسەری تراۆمیان بۆ دابین بکەن
لەو کاتەدا هیچ کەسێک پلانێکی نەبوو بۆ وەڵامدانەوە بە پێکانەکە هەموو پشتیوانییەکە جەخت لەسەر حەسانەوە کرایەوە کە پێویست بوو بەڵام هیچ بەرنامەیەکی تەندروستی دەروونی لە عێراقدا نەبوو ڕەسول کە تایبەت بوو بە چارەسەری برینەکان دەڵێت، هیچ پشتگیرییەکی دەروونی و پزیشکی دەروونی کەم نەبوو.
لەگەڵ چاودێری تەندروستی دەروونیدا پێویستی بە سەرچاوەکانی دوور لە کوردستانی عێراق هەیە، ئەو ڕێکخراوانەی وەک ئیما و دەزگای جیان بۆ مافەکانی مرۆڤ هەوڵیان داوە ئەو بۆشایییە پڕ بکاتەوە
لەدانیشتنێکی هونەریدا بۆ ڕزگاربووانی ئێزدی کچێک وێنەی هاوڕێکەی کێشاوە کە خۆی کوشتووە بۆ خۆلادان لە دەستدرێژیکردنە سەر لەکاتێکدا لەژێر دەستی داعشدا بەناوی دەوڵەتی ئیسلامی یان داعشەوە یەکێکی تر پەپوولەی کێشا لەبەر ئەوەی گەورەترین ئاواتی، ئەو ڕوونی کردەوە، کە بتوانێت بفڕێت.
ئەم کچانە لە نێوان زیاتر لە 6000 ئێزدین کە لە مانگی ئابی 2014 لە شەنگالەوە لە باکوری عێراق ڕفێندراون بە کۆیلە و گوازرانەوە بۆ زیندان و ماڵەکانی داعش لە سەرانسەری عێراق و سوریا ژنان و کچانی تەمەن هەشت ساڵ بە شێوەیەکی سیستماتیک دەستدرێژیان دەکرێتە سەریان و لێیاندراوە و سوتاون و ئەشکەنجەدراون لەلایەن چەکدارانی داعش و لایەنگرەکانەوە دڕندەکراوە، وەک کاڵایەک مامەڵەیان لەگەڵ کراوە بۆ ئەوەی بفرۆشرێت و مامەڵەیان لەگەڵ بکرێت، بەکاربێنن و مامەڵەیان لەگەڵدا بکرێت
لە 23/3/2019 هێزەکانی سەرکردایەتی کورد شکستهێنانی داعشیان ڕاگەیاند، بەڵام دڕندەییەکانی ئەو گروپە توندڕەوە بەردەوامن لە ترساندنی کەمینە ئێزدییەکانی ئاوارەی کوردستانی عێراق دوای پێنج ساڵ لە سەربڕینی گروپەکە، کە لەلایەن نەتەوە یەکگرتووەکانەوە بە “جینۆساید” وەسف کرا، هێشتا ڕزگاربووانی ئێزدی بە ئەشکەنجەیەکی سەختەوە دەناڵێنن
دکتۆر بەیان ڕەسوڵ، هاوسەرۆکی ڕێکخراوی ئیما، کە نا قازانجە لە دژی توندوتیژی ڕەگەزی لە کوردستانی عێراق دەڵێت: “لە ئەیلولی 2014دا گوێمان لە سێ ژنی ئێزدی بوو کە لە دیلەکانی داعش گەڕابوونەوە و خۆیان کوشتووە”
لەگەڵ ئەوەی ژنانی ئێزدی دەستیان کرد بە هەڵاتن لە دیلەکانیان و گەیشتنیان بە هەرێمی کوردستانی عێراق، رەسوڵ هەموو هەوڵەکانی خستە سەر نەهامەتییەکانیان لەگەڵ بەهار عەلی هاوسەرۆکی ئیما دەستیکرد بە داکۆکیکردن لە لایەنە حکومی و ئاینییەکان بۆ ئەوەی ژنانی ئێزدی بپارێزن و هاوکاری دەروونی کۆمەڵایەتی و چارەسەری تراۆمیان بۆ دابین بکەن
لەو کاتەدا هیچ کەسێک پلانێکی نەبوو بۆ وەڵامدانەوە بە پێکانەکە هەموو پشتیوانییەکە جەخت لەسەر حەسانەوە کرایەوە کە پێویست بوو بەڵام هیچ بەرنامەیەکی تەندروستی دەروونی لە عێراقدا نەبوو ڕەسول کە تایبەت بوو بە چارەسەری برینەکان دەڵێت، هیچ پشتگیرییەکی دەروونی و پزیشکی دەروونی کەم نەبوو.
لەگەڵ چاودێری تەندروستی دەروونیدا پێویستی بە سەرچاوەکانی دوور لە کوردستانی عێراق هەیە، ئەو ڕێکخراوانەی وەک ئیما و دەزگای جیان بۆ مافەکانی مرۆڤ هەوڵیان داوە ئەو بۆشایییە پڕ بکاتەوە
ئازادی بە ئاوارەیی و پێکانەوە تاریک بوو
ڕۆژی 3ی ئابی 2014 چەتەکانی داعش شارۆچکەی شەنگالی سەر بە خەڵکی ئێزدیی باکوری عێراقیان داگیرکرد ئێزدییەکانیان ڕاگەیاند، کە گروپێکی ئایینی کوردی زمانن، بە “کافر” و “شەیتانپەرست” بوون، بە ئامانجی کوشتن و دەستدرێژی و بە کۆیلەکردنیان
زیاتر لە 5000 ئێزدی کە زۆربەیان پیاو و ئافرەتی بەتەمەن بوون لە گۆڕە بەکۆمەڵەکانی شەنگال کوژران و بەخاک سپێردران ژن و منداڵی گەنج ڕفێندران و کۆیلە کران ماڵی ئێزدیان تاڵان کران و پەرستگا بوون کە وەک هەوڵێکی سیستماتیک و پێشوەختە بۆ لەناوبردنی ئێزدییەکانی شەنگال ڕووخاند
لە مانگی ئابی 2014دا سەدان هەزار کەس لە شەنگال و ناوچەی فراوانتر هەڵاتن و خۆیان بە پەرتەش و بڵاوە لە نێوان سوریا و عێراقدا دۆزییەوە ئێستا دەیان هەزار ئێزدی لەکەمپی ئاوارەکانی کوردستانی عێراق دەژین بۆ ئەوانەی کە توانیان لە دیلەکانی داعش ڕابکەن، ئازادی بە ئاوارەبوون و شۆک کردنەوە لەناوچوو
ڕەسول دەڵێت: “ئێستا ئازادن ڕووبەڕووی کۆمەڵێک کێشە دەبنەوە” “ماڵەکانیان وێران بووە، خۆشەویستەکانیان کوژراون، بنەماڵەکان پەرتەوازە بوون چەند ساڵێکە لەکەمپی پەنابەراندا دەمێننەوە و زۆر کەم هەیە حکومەت دەیکات بۆ ئەوەی یارمەتیان بدات بگەڕێنەوە ماڵ و حاڵی خۆیان”
وێرانکردنی ماڵ و حاڵیان و نەبوونی ئاسایش و گرژییەکانی نێوان حکومەتی عێراقی فیدراڵ و حکومەتی هەرێمی کوردستان لە شەنگال بۆتە هۆی ڕێگریکردن لە گەڕانەوەی زۆربەی ئێزدییەکان بۆ هەرێم
چەندین سەدەیە لەلایەن فەرمانڕەواکانەوە دەچەوسانەوە کە بە ‘کافر’ دەیانبینی، ئێزدییەکان پەنایان بۆ ناوچە شاخاوییەکانی عێراق و سوریا و تورکیا گەڕان پێش ساڵی 2014 ئێزدییەکان 73 کۆمەڵکوژییان ژماردبوو و چیرۆکی چەوسانەوەش لە نەوەیەکەوە بۆ نەوەیەک بە زارەکی بەسەر دەبرێن زۆر پێش ئەوەی وشەی جینۆساید لە سەرتاسەری جیهاندا بناسرێت، ئێزدییەکان پێشتر وشەی تورکی عوسمانییان بەکار هێناوە بۆ وەسفکردنی هەوڵدان بۆ سڕینەوەیان
کە ژمارەیان کەمتر لە یەک ملیۆنە لە جیهاندا، یەزیدیەکان بۆ چەندین سەدەیە بە هۆی تێڕوانینە ئاینییە هاودەمەکانیانەوە دەچەوسانەوە کە توخمەکانی زەردەشتی و مەسیحیەت و ئیسلام لەخۆدەگرێت ئێزدییەکان باوەڕیان بە یەک خودا هەیە و حەوت فریشتە دەپەرستن ئایینی یەزیدیزم بە زارەکی بڵاو دەبێتەوە و پەیڕەوی ئایینیش سەردانی شوێنە پیرۆزەکان دەگرێتەوە
چیرۆکەکانی کوشتن و گۆڕینی زۆرەملێ و توندوتیژی دژ بە کۆمەڵگا بە درێژایی نەوەکان تێپەڕیون زۆرێک لە ئێزدییەکان گەورە بوون کە بارگرانیی بارە مێژووییەکان و هەڕەشەی بنەچەیی
دەزگان، کە بوو بە بەشێکی گرنگی ناسنامەیان
ەمێکی دەستەجەمعی، چاکبوونەوەیەکی دەستەجەمعی
بەتۆمەتی ئەو تاوانانەی بەرامبەر بەژنانی ئێزدی ئەنجام دراوە، ڕەسوڵ بەرنامەی چارەسەری دەروونیی بۆ یارمەتیدانی چارەسەری ئازاری تاکەکەسی پەرەپێدا بەڵام ئەو بەم زووانە زانی کە ڕووداوەکانی مانگی ئابی 2014 توشی شۆکێکی قووڵ و بە کۆمەڵ بوو کە بە تاک چارەسەر ناکرێت
ئەو دەڵێت: “برینەکە بە کۆمەڵ بوو، بۆیە پێویستمان بە پێوانەی دەستەجەمعی بوو بۆ ئەوەی چارەسەری بکەین” ئێمە بە داواکردن لە وەزارەتی ناوخۆ دەستمان پێکرد کە ژنان بپارێزن و پێگەی قوربانیانی شەڕیان پێ ببەخشن پاشان هەوڵمان دا کە بۆشاییەکی پارێزراویان بۆ دابین بکەین بۆ ئەوەی دووبارە پەیوەندی بە باوەڕەکەیانەوە بکەن، هەندێک پشوو بدەن و ئارام بنەوە. ئێمە ئامۆژگاری کۆمسیۆنی باڵای ڕۆحی ئێزدیمان کرد کە لە لالش پێشوازی لە ژنان بکەن
لالش پیرۆزترین شوێنی جیهانە بۆ ئێزدییەکان و چاوەڕوانیش دەکرێت بەلایەنی کەمەوە جارێکی تر لەژیانیاندا حەجێک لەوێ بکەن ئەو گوندە ئەوەندە پیرۆزە کە سەردانکەران دەچنە ناو کۆمەڵە پەرستگاکانی خۆیان بە پێی ڕووت.
ڕێکخراوی ئیما لەگەڵ چالاکوانانی ئێزدیدا کاری کردووە بۆ پێشوازیکردن لە ڕزگاربووانی لالش ئەوان ئاهەنگی بەکۆمەڵیان ئامادە کرد بۆ ئەوەی ڕزگاربوان کەمتر هەست بە گۆشەگیری بکەن، یەکەم هەنگاو بۆ یارمەتیدانیان بۆ دووبارە تێکەڵبوونەوە بۆ ناو کۆمەڵگا و دەستکردن بە چاکبوونەوە
ئێمە جلی سپیمان بۆ ئافرەتان دروست کرد. ڕەسول دەڵێت، ناسنامەی ئێزدی لە قەیراندا بووە، بۆیە ڕەنگی سپی گرنگە ناسنامەیان دووپات بکەنەوە ژنانی ئێزدی سەرپۆش و جلی نەریتی سپییان پێدرا کە گوزارشتیان لە پاکی و خاوێنی دەکرد ڕێوڕەسمە ڕەمزییەکانی دووبارە یەک گرتنەوە وەڵامێک بوو بۆ شۆکی کۆمەڵ، وە ڕێگایەک بۆ پەیوەندی کردنی ڕزگاربووان بۆ ئەوەی بتوانن پشتگیری یەکتر بکەن.
“ئاهەنگی خەفەتی کۆمەڵ زۆر گرنگە مانەوەی ئێزدییەکان لەکەمپی پەنابەران هیچ بۆشایییەکیان نەبوو بۆ ماتەمینی زیانەکانیان بۆیە دەرکردنیان لە کەمپەکان و میوانداری کردنی کۆڕی پرسەی کۆمەڵ زۆر گرنگ بوو. دوای کۆبوونەوەکان بینیم کە چۆن ئەوان زۆر هیوابەخشترن”
هێزی هونەری و مۆسیقا
ڕووبەڕووی تەحەداکانی چارەسەری سەخت و نەبوونی سەرچاوەکان بۆتەوە، چارەسەرکەرانی کوردستانی عێراق دەستیان بە تاقیکردنەوەی چارەسەری جێگرەوە کردووە بۆ نەخۆشە ئێزدیەکانیان پڕۆگرامێک بەناوی قوربانییەکان بۆ ڤیکتۆرەکان، دەستپێشخەرییەکی ڕێکخراوی ئیما، هانی ئێزدییەکان دەدات کە لە ڕێگەی هونەر و مۆسیقاوە کار لەسەر پێکانەکانیان بکەن
هەڵگرتنی دەفەکان و تەپڵی کوردەواریی نەریتی یان چەپڵە لێدان بە پەرۆشییەوە کۆمەڵێک کچ لە ناوەندی کۆمەڵگەی ڕێکخراوی ئیما لە شاری شەریعە لە نزیک شاری دەۆک گۆرانی یەزیدی دەچێنن
نزیکەکانی کامپی پەنابەرانی شەریعە لە نزیک 20000 ئاوارە کە ژمارەیەکی زۆریان ئێزدی بوون کە لە دوای داگیرکردنی داعش لە ساڵی 2014دا لە شەنگال هەڵاتوون کاترینی تەمەن 18 ساڵ لە شەنگالەوە دەڵێت: “گوێمان لێبوو کۆمەڵێک گۆرانی کوردی و ئێزدییان تێدابوو بۆیە بەڕاستی ویستومانە بەشداری بکەین چونکە حەزمان لە مۆسیقایە” “دەمەوێت بە بڵاوکردنەوەی کلتوری ئێزدی یارمەتی کۆمەڵگەکەم بدەم”
گروپی موزیکی کچان هەموو هەفتەیەک بۆ ڕاهێنانی گۆرانییەکان و فێربوونی چۆنییەتی لێدانی تەپڵی کوردی کۆدەبنەوە سەنتەرەکە بەرنامەی مۆسیقا پێشکەش دەکات، بەڵام هەروەها خوێندەواری، کاری دەستی، پۆلەکانی گڵکاری و چێشت لێنان.
بەڕێوبەری بەرنامە بەهدینان ئاسان دەڵێت: “بەرنامەی هونەری و میوزیک گرنگە چونکە ئەوان یارمەتی کچان دەدەن کە کێشەکانیان لەبیر بکەن و ئەو ئازارەی کە ئەزموونیان کردووە” ئاسان، ئەوەش دەخاتەڕوو: “ئامانجمان کۆکردنەوەی کۆمەڵگەی ئێزدییە بۆ ئەوەی بتوانن ئەزموون و هەستەکان هاوبەش بکەن”
گۆرانی شۆخاندن بە شێوەیەکی نەریتی لە لایەن ئێزدییەکانەوە وەک ڕێگایەک بۆ ماتەمینی لە دەستدانیان دەوترێت داب و نەریتی زارەکی زۆر گرنگە بۆ ئێزدییەکان کە گۆرانی و چیرۆکەکانیان ئەو ترامایە دەگێڕێتەوە کە بەسەر نەوەکاندا ئەزموون کراوە “مۆسیقا دەتوانێ زۆر چارەسەر بێت ڕەسولی پزیشکی دەروونی دەڵێت، تەپڵ لێدان زۆر باشە بۆ ئەوەی هەستەکان دەربهێنن. “تەپڵی دەستی یارمەتی ڕزگاربوان دەدات کە تووڕەیی ئازاد بکەن” دانیشتنە هونەرییەکان هەروەها یارمەتی ڕزگاربوان دەدات کە خۆیان دەرببڕن، بەتایبەتی کاتێک ڕووبەڕووی سەختی ئەزموونی شۆکیی دەبنەوە.
ڕەسول، ئەوەش دەخاتەڕوو: “زۆربەیان ناتوانن بخوێننەوە یان بنووسن، بۆیە وێنەکێشان ڕێگایەکی زۆر باشە بۆ ئەوەی ڕێگە بە دەربڕینی خۆیان بدەن” ڕاهێنانی پیشەیی و پۆلەکانی خوێندەواری و پرۆگرامی هونەری و میوزیکی ڕزگاربووان بە داگیرکراویی دەهێڵنەوە و ئامانجیان ئەوەیە هانیان بدەن کە هیوابەخش بن بە داهاتوویان
پارێزەری مافی مرۆڤ و چالاکوانی ئێزدی حسام عەبدوڵا، دەڵێت: “هەوڵدەدەین قسە لەسەر داهاتوو بکەین و سەرنج بخەینە سەر چیرۆکەکانی هێز و سەرکەوتن” نادیە موراد، ڕزگاربووی ئێزدی کە بووە چالاکوانی مافەکانی مرۆڤ و براوەی خەڵاتی ئاشتی نۆبێلی ساڵی 2018، وەک ئیلهامێک بۆ زۆربەی ئێزدییەکان دەبینرێت
وتیشی:”هێز و هێزەکەی ئیلهامی زۆر لە ڕزگاربووانی داوە کە گەشتی دەکەن بە هەموو جیهان بۆ ئەوەی باسی تراژیدیای ئێزدیەکان بکەن”
ئەندامانی گروپی مۆسیقا لە کاتی وتنی گۆرانی تەقلیدی و چەپڵە لێدان بە جیهانی دەڵێن ئێزدییەکان لە هەوڵی سڕینەوەیان ڕزگاریان بووە لێدانی تەپڵەکانیان بە سەری بەرزەوە کچەکان دەریدەخەن کە وەک نادیە موراد نە سڕینەوە و بێدەنگ نابن ئەوان بەردەوام دەبن لە گۆرانی وتن و گێڕانەوەی چیرۆكەكانیان.
