د. نەرمین عوسمان
پێش وەڵامدانەوەی پرسیارەكە، باس لە مانای تیۆری سیاسی دەكەین، تیۆری سیاسی: كۆمەڵێك چەمك و ئایدیای هارمۆنیی سیستماتیكییە، ئامانجی روونكردنەوە و پێناسەكردنی شێوەكانی پەیوەندییە كۆمەڵایەتی و سیاسییەكان، هەروەها خەسڵەتی تاكەكانە. تیۆری سیاسی؛ سیستمی سیاسی، فەلسەفەی سیاسی، زانستی سیاسی، ئەنترۆبۆلۆژیا، تیۆری دەوڵەت و حوكمڕانی و… هتد، لەخۆ دەگرێت.
بەپێی ئەم پێناسەیە، مێگەرایی دەچێتە بواری تیۆری سیاسییەوە، كە بوارێكی تازەی هاوچەرخە و لە كۆتایی هەشتاكان و سەرەتای نەوەدەكانی سەدەی پێشوو سەری هەڵداوە. دەشتوانین بڵێین: مێگەرایی تیۆرییەكی سیاسییە كە لەسەر بنەمای یەكسانیی بەندە. تێیدا داوای ئەوە دەكرێت كە: ژنان مافە یاسایی، سیاسی و كۆمەڵایەتییەكان وەربگرن كە بە درێژایی مێژووی مرۆڤایەتی لێی بێبەش كراون.
هەروەها هەوڵ دەدات و جەخت دەكاتەوە لەسەر ئەوەی كە دەوڵەت و سیاسەتە گشتییەكان و دامودەزگاكان لەسەر پەیوەندی نێوان هەردوو رەگەزی (نێر و مێ) كار بكەن. ئەم تیۆرییە، كە شیكاری “سیاسەتەكان و كاریگەرییان لەسەر پەیوەندییەكانی نێوان هەردوو رەگەز دەكات، هۆكارێكی گرنگە بۆ شیكاركردنی سیستمی حوكمڕانی و زانستی سیاسی بەشێوەیەكی گشتی”.
تیۆریستەكان و مێگەراكان هەوڵیان داوە پەیوەندی نێوان ئایدیاكان و بزووتنەوە سیاسییە مێگەراكان بدۆزنەوە تاوەكوو پێناسەی تیۆرییە سیاسییە باوەكان و خەسڵەتەكانی تیۆری مێگەرایی پێ بكەن و دواتریش ببنە “رێنیشاندەری چالاكی و خەسڵەتی سیاسیی ژنان بەگشتی و بزووتنەوەكانی ژنان بەتایبەتی”.
ئەمەش لەپێناو دەربازبوون لەو حاڵەتی ملكەچی و چەوسانەوانەی ژنان رووبەڕووی دەبنەوە، هەروەك بۆ نەهێشتنی هەستكردن بە نادادپەروەری و پاشكۆیەتی و نایەكسانی، هەروەها زەمینەخۆشكردن و بەرچاوڕوونیی لە چۆنیەتی و شێوازەكانی كودەتاكردن بەسەر كولتوور و دابونەریتە باوەكاندا كە سیستمی پیاوسالاریی لە: ماڵ، دامەزراوەكانی پەروەردە و خوێندن، شەقام و شوێنی كار و گشت سێكتەرەكانی ژیان بەزۆر سەپاندوویانە.
لەگەڵ ئەمانەش، چەندین بۆچوونی جیاواز هەن لەسەر شێوازی روونكردنەوە و شیكارییەكان بۆ تیۆری مێگەرایی لەلایەن ئایدۆلۆژیا جیاوازەكانەوە، بۆ نموونە؛ ماركسییەكان، سۆسیالیزمەكان، لیبراڵەكان، رادیكاڵەكان، بوونگەراكان، كەنیسە و ئایینەكان… هتد.
بەو هەموو بۆچوونە جیاوازەشەوە توانراوە وا بكەن چیتر دەوڵەت وەك جاران تیۆری مێگەرایی فەرامۆش نەكەن و پشتگوێی نەخەن، كە جاران لە بنەڕەتدا دەوڵەت پیاوسالاریی بوو، بە هەمان شێوەش هەمان كاریگەرییان هەبووە لە دامودەزگا و دامەزراوە حزبییەكانیشدا، بەپێی هەندێك جیاوازیی ناوچە، وڵات و نەتەوە… هتد. رۆژ بە رۆژیش كاریگەریی زیاتر دەبێت و بەرچاوڕوونییش دەربارەی زیاتر دەبێت.
